Table of Contents
Unapozungumzia zao la alizeti nchini Tanzania, unaongelea moja ya mazao ya kilimo yenye umuhimu mkubwa katika uchumi wa nchi. Kiini cha historia yake, alizeti ilianzishwa nchini kwa mara ya kwanza na wamisionari wakati wa ukoloni, kwa kutumia mashamba madogo kwa matumizi ya nyumbani. Kadri muda ulivyopita, matumizi ya alizeti yameongezeka, kupelekea kuwa moja ya mazao ya mafuta ya mbegu zinazozalishwa kwa kiwango kikubwa nchini.
Alizeti hutoa mafuta ya kula yasiyo na lehemu, na pia mashudu yake yanatumiwa kama chakula cha mifugo. Mbali na hayo, thamani ya alizeti inaongezeka zaidi kwa kuwa majani na mbegu zake zinaweza kutengeneza bidhaa nyingine kama nishati mbadala na vipodozi. Katika kipindi cha hivi karibuni, zao hili limechangia kwa kiasi kikubwa katika kuongeza mafuta ya kula nchini, ambapo linaongoza kwa asilimia 83 ya upatikanaji wa mafuta ya kula nchini.
Ikiwa wewe ni mkulima mdogo, kilimo cha alizeti kinaweza kuwa faida kubwa, kutokana na uwezo wake wa kuhimili hali ya hewa katika maeneo mengi ya Tanzania. Kwa wakulima wenye mashamba madogo, alizeti ni chaguo bora ambalo hutoa usalama wa chakula na kipato. Hata hivyo, changamoto bado zipo katika uzalishaji wenye tija bora, ambapo matumizi ya teknolojia za kisasa na pembejeo za kisasa ndizo zinazohitajika ili kuongeza tija hiyo.
Serikali imeendelea kuchukua hatua za makusudi kuboresha sekta ya alizeti nchini. Wizara ya Kilimo ikishirikiana na washirika wa sekta binafsi inaweka mikakati ya kuboresha huduma za ugani, lengo likiwa ni kuongeza uzalishaji na kupunguza nakisi ya mafuta ya kula nchini.
1 Bei ya Alizeti kwa Mwaka 2025
Kutabiri bei ya alizeti kwa mwaka 2025 inahitaji kuzingatia mambo kadhaa, yakiwemo hali ya hewa, ugavi na mahitaji katika soko la ndani na kimataifa. Katika miaka iliyopita, bei ya alizeti imekuwa ikipanda na kushuka kutokana na vipengele hivyo.
Kwa sasa, gunia la alizeti lenye kuanzia kilo 65 hadi 70 linauzwa kati ya Tsh 85,000 hadi Tsh 90,000 katika mikoa kama Mbeya, Rukwa, Iringa na Morogoro. Hii ikiwa ni baada ya msimu wa mavuno ambapo bei ni kati ya Tsh 35,000 hadi Tsh 40,000 kwa gunia moja. Mitaji inayotolewa na serikali kwa wakulima imejikita katika kuhakikisha upatikanaji wa bei nzuri sokoni na kudhibiti upandaji wa bei.
Matarajio kwa mwaka 2025 yanategemea zaidi utekelezaji wa sera za kibiashara na kikodi zinazoweza kuruhusu uzalishaji wa alizeti kwa wingi na kuongeza uhifadhi wake sokoni. Onyo kwa wasimamizi wa sera hizi ni kuweka msukumo wa mazingira bora kwa wakulima wadogo ni muhimu ili kupunguza gharama za uzalishaji na kuhakikisha usalama wa chakula kwa wakulima.
2 Maeneo Yanayoongoza kwa Uzalishaji wa Alizeti
Tanzania inabahatika kuwa na maeneo mengi yanayofaa kwa uzalishaji wa zao la alizeti. Mikoa kama Singida, Dodoma, na Shinyanga tayari imeibuka kuwa vinara katika kuzalisha alizeti nchini. Katika maeneo haya, hali ya hewa ni kavu kiasi inayoambatana na udongo wenye rutuba, ikiwezesha kilimo cha alizeti kufanyika kwa ufanisi.
Serikali na mashirika mbalimbali ya kilimo yamekuwa yakiweka juhudi za makusudi katika kuhakikisha uzalishaji unaongezeka. Kwa mfano, jitihada za kuongeza upatikanaji wa mbegu bora, mbolea na zana bora za kilimo zimeimarishwa. Hata hivyo, bado kuna changamoto zinazosababisha tija ndogo kwa wakulima wadogo. Kwa sehemu kubwa, wakulima hulima mashamba yenye ukubwa wa wastani wa ekari mbili, jambo ambalo linachangia kuwa na uzalishaji mdogo ikilinganishwa na uwezo wa uzalishaji wa tani 3 hadi 4 kwa hekta moja.
Pamoja na jitihada hizi, viwango vya uzalishaji vimekuwa vikiongezeka mwaka hadi mwaka. Kwa mfano, msimu wa 2016/2017 ulirekodi uzalishaji wa tani 352,902, ambao uliongezeka hadi tani 649,437 msimu wa 2019/2020. Mafanikio haya yanachangiwa na teknolojia mpya, matumizi ya mbegu bora na jitihada za serikali kuimarisha masoko ya mazao ya kilimo.
3 Hali ya Upatikanaji na Masoko ya Alizeti
Katika tasnia ya kilimo Tanzania, upatikanaji wa alizeti na bidhaa zake ni wa kiwango cha kuridhisha, ingawa kuna changamoto kadhaa. Masoko ya ndani yameendelea kuwa imara, huku soko la kimataifa likitoa fursa zaidi kwa bidhaa za alizeti kutoka Tanzania.
Mahitaji ya mafuta ya kula na bidhaa nyingine zitokanazo na alizeti yamekuwa yakiongezeka kutokana na ongezeko la watu nchini na duniani kwa ujumla. Hii ni fursa adhimu katika kuongeza uzalishaji, huku viwanda vya usindikaji vikiboresha uwezo wao wa kuchakata alizeti na kuongeza thamani ya mwisho.
Licha ya matokeo haya chanya, changamoto zinaendelea kuwepo. Gharama kubwa za uzalishaji, mabadiliko ya tabia nchi na uelewa mdogo miongoni mwa baadhi ya wakulima ni changamoto zinazokwamisha utoshelevu wa bidhaa sokoni. Kufanya mageuzi katika mfumo mzima wa ugavi na upatikanaji wa pembejeo ni muhimu kuhakikisha kilimo cha alizeti kinakuwa chenye tija.
4 Faida kwa Wakulima na Wafanyabiashara
Mabadiliko ya bei ya alizeti yanatafsiriwa moja kwa moja kwenye pato la wakulima na wafanyabiashara. Bei inapokuwa nzuri, wakulima wanaweza kuwa na mavuno mengi kwa ajili ya kuuza, hivyo kurahisisha kuongeza kipato chao na kujiimarisha zaidi kiuchumi.
Hali kadhalika, wakulima pamoja na sekta binafsi wanapaswa kuwa na mikakati madhubuti ili kuhimili athari za mabadiliko ya bei. Matumizi ya teknolojia, utafiti na ubunifu vinaweza kusaidia kwa kiasi kikubwa kuongeza uzalishaji na faida ya alizeti. Hivyo, ni muhimu kuhakikisha kwamba kuna uwekezaji katika mbinu bora za uzalishaji ili kufikia mabadiliko chanya.
Mwelekeo wa uwezekano wa kutengeneza bei nzuri ya alizeti unalenga katika kuboresha viwanda vya usindikaji na kuongeza masoko ndani na nje ya mipaka ya Tanzania. Kwa kuzingatia maendeleo haya, makadirio ni kwamba alizeti ina nafasi nzuri ya kuongeza uzalishaji na kuboresha maisha ya wakulima wengi nchini.
